Commonwealth yasabye Tanzania Gukora Impinduka Zihutirwa
Itsinda ry’Abaminisitiri rya Commonwealth rishinzwe Kugenzura Iyubahirizwa rya Demokarasi n’Uburenganzira bwa Muntu (The Commonwealth Ministerial Action Group (CMAG) yasohoye itangazo rikomeye rigaragaza impungenge ku miyoborere ya Tanzania, nyuma y’amatora ya Perezida aheruka kurangira Samia Suluhu agizwe amajwi 98 ku ijana . Iri tangazo ryasohotse ku wa 5 Ukuboza 2025 mbere y’uko hiyongeraho n’ubundi busabe bwatangajwe n’ibihugu 17 by’i Burayi, byose bisaba Tanzania gukora impinduka mu miyoborere no mu iyubahirizwa ry’uburenganzira bwa muntu.
CMAG Yongeye Kwibutsa Amafaranga ya Demokarasi atabangikana no Gusesa Ubwisanzure
CMAG yatangaje ko imiterere ya politiki muri Tanzania yahungabanye mu gihe cy’amatora no nyuma yayo, cyane cyane mu birebana n’umwanya w’abatavuga rumwe n’ubutegetsi, uburyo ibikorwa bya politiki byakumiriwe, n’uko abaturage batabonye uko bagaragaza ibitekerezo mu mucyo. Umuryango wibanze ku kuburizwamo inama za politiki, guhoshwa k’imbaga y’abatavuga rumwe, n’igerageza ryo gukumira ijwi rishya rya sosiyete sivile.
Gusubiza Ubucamanza Ubwigenge: Icyo CMAG Ishyize imbere
Uru rwego rugaragaza ko mu gihe ubucamanza budafite ubwigenge, uburenganzira bwa muntu n’amahame ya Commonwealth bitagerwaho. Bityo, Tanzania yasabwe kwemeza ko inkiko zikorera ku mahame n’amategeko, hatabayeho kwivanga kwa politiki, igitutu cy’ubuyobozi, cyangwa kubangamira abacamanza baharanira kuburanisha mu mucyo.
Ibyavuye mu Matora Bikwiye Igero Rishya ry’Isuzuma
Amatora yatsindwe ku kigero kiri hejuru cyane byatumye CMAG isaba ko haba isesengura ryimbitse ku mikorere y’inzego zishinzwe amatora. Iri suzuma rigomba kureba uburyo amatora yateguwe, niba hari abatemererwe gutanga kandidatire, imikorere y’urwego rw’amatora, n’uburyo amajwi yabaruwe. CMAG ivuga ko ibi bigomba gukorwa mu mucyo, mu ruhame, kandi hagashyirwa ahagaragara raporo y’ibyagaragaye.
Gukurikirana No Gukemura Ibibazo Byavuzwe ku Mfungwa za Politiki
CMAG yasabye ko dosiye z’abantu bafunzwe ku mpamvu zifatwa nk’iza politiki zisuzumwa mu buryo bwihuse kandi butabogamye. Ibigaragara birimo abo bivugwa ko bafashwe mu buryo bunyuranyije n’amategeko, abafunzwe mu ibanga, ndetse n’abagaragaraho ibimenyetso ko batigeze baburana mu mucyo.
Itangazamakuru Naryo Ryashyizwe mu Majwi
Hamaze iminsi hakorwa raporo n’imiryango mpuzamahanga yerekana ko hari igitutu ku itangazamakuru, imbuga nkoranyambaga n’abanyamakuru bagaragaza ibitekerezo bitandukanye n’ibya leta. CMAG yasabye ko Tanzania ishyiraho uburyo bushya bwemeza ko abanyamakuru bakora mu bwisanzure, ko amakuru aboneka mu buryo bworoshye, kandi ko nta muntu uhatirwa guceceka mu gihe avuga ibitagize icyo bigira ku mutekano w’igihugu.
Ibiganiro bya Politiki Bihuza Impande Zose: Inzira yo Gukemura Amakimbirane
CMAG ivuga ko uko ibintu bihagaze bisaba ibiganiro birambuye hagati ya leta, amashyaka, imiryango y’abaturage, amadini n’abahagarariye urubyiruko. Ibi biganiro nibyo byonyine byakongera icyizere n’ubumwe, bikanaca icyuho kiri hagati y’ubutegetsi n’abatavuga rumwe nabwo mu buryo bw’amahoro.
Ibihugu 17 by’i Burayi Nabyo Byasabye Impinduka Zih immediate muri Tanzania
Nyuma y’inama ya CMAG, ibihugu 17 byo ku mugabane w’u Burayi bifite ambasade n’intumwa i Dar es Salaam byashyize hanze itangazo risaba Tanzania gukora ibikorwa bibasha kwerekana ko iha agaciro uburenganzira bwa muntu n’amahame ya demokarasi.
Abo badiplomate baturuka mu bihugu nka Sweden, Germany, Netherlands, Belgium, France, Spain, Norway, Denmark, Finland, Austria, Ireland, Poland, Italy, Portugal n’abandi bifatanyije na European Union Delegation.
Ibihugu by’i Burayi byibanze kuri ibi bikurikira:
- Kurekura abantu bafungiwe mu buryo butemewe n’amategeko, cyane cyane abafashwe mu gihe cy’amatora.
- Gukora iperereza ryigenga ku byabaye byavuzwe n’abaturage, birimo kwibasirwa kw’abatavuga rumwe n’ubutegetsi, gukumirwa kw’itangazamakuru, n’imyitwarire idasobanutse y’inzego z’umutekano.
- Kureka itotezwa no guhohotera sosiyete sivile, harimo imiryango yahagaritswe cyangwa yabujijwe gukora imishinga y’ubutabera n’uburenganzira bwa muntu.
- Kongera gusubiza amashyirahamwe ya politiki n’itangazamakuru uburenganzira bwabo bwo gukora mu bwisanzure, mu rwego rwo kongera icyizere cy’amahanga muri Tanzania.
- Kwerekana ko Tanzania ishaka inzira y’amahoro n’ubwiyunge binyuze mu biganiro, atari mu ngufu cyangwa mu kuburizamo ijwi ry’abatavuga rumwe n’ubutegetsi.
Aba badiplomate bavuze ko ibibazo byagaragaye mu matora atari ibyo Tanzania yonyine, ahubwo bifite ingaruka ku isura y’igihugu n’ishyirahamwe cyacyo mu muryango mpuzamahanga.
Akamaro k’Ibisabwa ku Mibanire ya Tanzania n’Amahanga
Ibisabwa na CMAG n’ibindi by’ibihugu by’i Burayi bishobora kugira ingaruka zikomeye ku mibanire ya Tanzania n’amahanga. Ibyo birimo:
- Kugabanuka kw’inkunga y’amahanga mu bikorwa by’iterambere.
- Kunanirwa kubona imyenda cyangwa inkunga yihariye ya EU n’ibigo by’imari mpuzamahanga.
- Guhungabana kw’ishoramari mpuzamahanga, mu gihe ababashoramari batizeye umutekano w’amategeko n’icyizere cy’imbere mu gihugu.
- Izoroshya mu bufatanye bwa politiki no kuba Tanzania yahagarikwa mu bikorwa bimwe bya Commonwealth mu gihe idashyira mu bikorwa ibyo yasabwe.
Igihe Tanzania irimo kirakomeye. Impuguke mu miyoborere zivuga ko ibisabwa na CMAG n’ibyashyizweho n’ibihugu bya Burayi bidakwiye gufatwa nk’ibihano, ahubwo ari amahirwe yo gukomeza inzira ya demokarasi no kubaka igihugu cyubahiriza uburenganzira bwa buri muturage.
Iki gihe ni amahirwe yo kureba ikibazo cy’iyubahirizwa ry’uburenganzira bwa muntu n’imiyoborere mu buryo bugari, no guhitamo inzira yo kubaka igihugu gifite icyizere mu baturage no mu mahanga.
