SADC irashaka kugaruka muri Congo

Ikigo cya Ivato kiri i Antananarivo muri Madagascar kiritegura kwakira ku Cyumweru tariki ya 17 Kanama 2025 Inama ya 45 y’Abakuru b’Ibihugu na Guverinoma bo muri Communauté de développement de l’Afrique australe (SADC).

Ni urugendo rw’amateka kuri Madagascar yabaye umunyamuryango wa SADC ku wa Kanama 2005.

Uyu Munsi Mukuru uzaba ufite insanganyamatsiko igira iti: “Guteza imbere inganda, guhindura ubuhinzi no gutangiza impinduramatwara mu bijyanye n’ingufu kugira ngo SADC ibe iyifite ubushobozi bwo kwihanganira ibihe bikomeye”. Iyi nama izibanda ku gukomeza kwihutisha ihuriro ry’akarere binyuze mu nkingi z’ingenzi zirimo: kongera ubushobozi bw’inganda no gukomeza imikoranire mu rwego rwo guhuza iminyururu y’ibicuruzwa, kuvugurura ubuhinzi no guteza imbere impinduramatwara mu bijyanye n’ingufu zitagira uwo zisiga inyuma. Ibi byose bigamije kubaka akarere ka SADC gafite imbaraga, kagendera ku mahame arambye kandi gahuriweho.

Nk’uko byatangajwe mu itangazo rya SADC ryo ku wa Kabiri tariki ya 12 Kanama 2025, muri uyu Munsi Mukuru Perezida wa Madagascar, Nyakubahwa Andry Rajoelina, azafata ku mugaragaro inshingano z’Umuyobozi wa SADC, asimbuye Nyakubahwa Emmerson Dambudzo Mnangagwa, Perezida wa Repubulika ya Zimbabwe.

Mbere y’uko Abakuru b’Ibihugu bahura, Inama y’Abaminisitiri ba SADC iteraniye i Antananarivo kuva ku wa 12 kugeza ku wa 14 Kanama 2025. Iyi nama iriga ku mishinga, politiki n’ingamba zigamije kwihutisha ihuriro ry’akarere, kongera umutekano n’amahoro ndetse no guteza imbere ubukungu burimo bose. Iyo nama ni nk’icyiciro cyo gutegura Munsi Mukuru wa 45 w’Abakuru b’Ibihugu na Guverinoma wa SADC uzaba ku wa 17 Kanama 2025, aho ibitekerezo n’inama bizashyikirizwa Abakuru b’Ibihugu ngo biganirweho bibe amategeko.

Umuhango w’ingenzi wabaye muri iyi nama ni uwo guhererekanya ubuyobozi bw’Inama y’Abaminisitiri ba SADC, aho Prof. Amon Murwira, Minisitiri w’Ububanyi n’Amahanga n’Ubucuruzi mpuzamahanga wa Zimbabwe, yatanze inshingano kuri Rafaravavitafika Rasata, Minisitiri w’Ububanyi n’Amahanga wa Madagascar.

Ibyavuye muri iyi nama y’Abaminisitiri bizahabwa Abakuru b’Ibihugu mu Nama ya 45 ya SADC, aho bazagena icyerekezo gishya cyo kugira akarere k’Afurika y’Amajyepfo gafatanye, gafite imbaraga kandi kazaramba. Madagascar yasimbuye Zimbabwe mu kuyobora SADC mu gihe akarere kari gushaka ibisubizo bihuriweho ku bufatanye na EAC ku kibazo cy’umutekano muke mu Burasirazuba bwa Repubulika Iharanira Demokarasi ya Congo (RDC).

Ku wa Gatanu tariki ya 1 Kanama i Nairobi, habaye inama yahuje William Ruto, Perezida wa Kenya akaba na Perezida w’Inama y’Akarere ka EAC, na Emmerson Mnangagwa, Perezida wa Zimbabwe akaba n’Umuyobozi wa SADC ucyuye igihe. Iyo nama yafatiwemo imyanzuro ikomeye yo gushyira mu bikorwa uburyo bushya bwo gukorera hamwe, bugamije gushyigikira intambwe zafashwe mu biganiro mpuzamahanga bigamije amahoro.

Itangazo ryasohotse nyuma y’iyi nama rivuga riti: “Uhuriro bw’ako kanya rw’imitwe y’inzego za EAC, SADC n’Umuryango w’Ubumwe wa Afurika (UA), harimo umuhuza wa UA n’itsinda ry’abafasha mu biganiro bya EAC-SADC, bose bakazajya babazwa n’Inama y’Abakuru b’Ibihugu y’uhuriro ndetse n’Umuryango w’Ubumwe wa Afurika; Guhuza byihuse ibiro bya tekinike bya CUA, EAC na SADC mu biro bimwe biyobowe na CUA i Addis-Abeba, bigamije gushyira mu bikorwa uru rwego rushya rw’ubufatanye”.

Iryo tangazo ryongeraho ko hateguwe gukusanya no kunonosora Terms of Reference (ToRs) hamwe n’inyandiko zijyanye n’umuhuza wa UA n’itsinda ry’abafasha EAC-SADC, bikazashyikirizwa Inama y’Abakuru b’Ibihugu y’uhuriro EAC-SADC kugira ngo byemezwe. Hanateguwe inama idasanzwe izaba hifashishijwe ikoranabuhanga izahuza Abakuru b’Ibihugu na Guverinoma ba SADC na EAC mu minsi mike iri imbere, aho bazamenyeshwa izi ngamba nshya.

Iyi nama yari iyobowe na William Ruto, Perezida wa Kenya akaba na Perezida w’Inama y’Akarere ka EAC, hamwe na Emmerson Mnangagwa, Perezida wa Zimbabwe akaba n’Umuyobozi wa SADC ucyuye igihe, ifatanyije na Mahmoud Ali Youssouf, Perezida wa Komisiyo y’Umuryango w’Ubumwe wa Afurika, itsinda ry’abafasha n’abandi banyacyubahiro.

Uyu Munsi Mukuru uhuje uturere uje nyuma y’ibikorwa bibiri bikomeye by’ubuhuza ku rwego mpuzamahanga. Icya mbere, gusinya amasezerano y’amahoro hagati ya Kinshasa na Kigali ku buhuza bwa Leta Zunze Ubumwe za Amerika. Icya kabiri, gusinya itangazo ry’amahame hagati y’intumwa za Leta ya Congo n’iz’umutwe wa AFC/M23 i Doha ku buhuza bwa Qatar. Aya masezerano yombi afatwa nk’intambwe ya mbere mu gushaka umuti w’ikibazo cy’umutekano muke mu Karere k’Ibiyaga Bigari cyane cyane mu Burasirazuba bwa RDC.

Uruhare rwa SADC muri RDC
Mu myaka ishize, SADC yagiye igira uruhare rukomeye mu bikorwa byo kugarura amahoro muri RDC, cyane cyane binyuze mu kohereza ingabo za Force Intervention Brigade (FIB) zari mu mutwe w’ingabo za Loni (MONUSCO) zashinzwe kurwanya imitwe yitwaje intwaro. Iyi FIB yagiye igira uruhare mu guhagarika ibikorwa bya M23 mu 2013.

Kuri ubu, amakuru ava mu nzego za dipolomasi agaragaza ko SADC iri kongera gusaba kugarura ingabo muri RDC, by’umwihariko mu Burasirazuba, hagamijwe gushyigikira ishyirwa mu bikorwa ry’amasezerano mashya ya politiki n’amahoro. Ibi birajyana no gushaka uburyo bwo gutuma izi ngabo zikorana neza n’uruhande rwa EAC ndetse n’Umuryango w’Ubumwe wa Afurika mu rwego rushya rwemejwe vuba na vuba i Washington.

Urwego rushya rwemejwe i Washington rugamije gushyira mu bikorwa uyu mugambi wo kugarura ingabo no guhuza imbaraga z’ibihugu by’akarere. Uru rwego ruzaba rugizwe n’abahagarariye UA, SADC na EAC, kandi ruzaba rufite ububasha bwo gutanga amabwiriza yihuse, kugenzura ishyirwa mu bikorwa ry’ibyemezo by’inama z’abakuru b’ibihugu no gusaba inkunga mpuzamahanga yihutirwa mu gihe habaye ibibazo by’umutekano.

Ariko kandi, nubwo habaye intambwe mu rwego rwa politiki n’ub diplomacy, impinduka zifatika ku butaka ziracyari nke, bikaba bigisiga abaturage baharangwa n’umutima uhagaze n’amatsiko menshi ku hazaza habo.