Mu matora atavugwaho rumwe CNDD-FDD yihariye intebe zose mu nteko Ishingamategeko y’u Burundi

Amatora y’abadepite yabaye ku itariki ya 5 Kamena 2025 mu Burundi yatumye ishyaka CNDD-FDD riri ku butegetsi ryegukana intsinzi yuzuye, ryihariye intebe zose zigize Inteko Ishingamategeko y’igihugu. Ibyavuye mu matora byatangajwe n’Urwego rw’Igihugu rushinzwe amatora (CENI) ku wa 10 Kamena, bigaragaza ko nta rindi shyaka cyangwa se umukandida wigenga wigeze agira amajwi amwemerera guhagararira rubanda mu Nteko Ishinga Amategeko.
Abatabashije gusohoza ibisabwa
Itegeko ry’amatora mu Burundi risaba ko ishyaka cyangwa ihuriro ry’amashyaka ribona nibura 2% by’amajwi kugira ngo ribone intebe mu Nteko. Abakandida bigenga na bo basabwa kuba barabonye amajwi angana na 40% kugira ngo babone uburenganzira bwo kwinjira mu Nteko nk’intumwa za rubanda. Gusa, nta n’umwe wo mu batavuga rumwe n’ubutegetsi cyangwa abakandida bigenga wigeze agera kuri izo ntego.
Ibi bisobanuye ko guhera muri Nyakanga 2025, Inteko Nshingamategeko nshya izaba igizwe gusa n’abadepite b’ishyaka CNDD-FDD, ibintu bitigeze bibaho mu mateka ya vuba y’igihugu kuva ku gihe cy’amatora ya pluralisme(amashyaka menshi) yatangiye mu myaka ya 1990.
Inenge zagaragaye mu matora
Nubwo CENI yatangaje ko amatora yagenze neza, hari ibibazo byagaragajwe n’abakurikiranira hafi politiki y’igihugu ndetse n’abatavuga rumwe n’ubutegetsi. Muri ibyo harimo:
- Kuburizwamo kw’abakandida bamwe bashatse kwiyamamaza ku giti cyabo ariko bagafatirwa mu nzira n’impamvu zidasobanutse, zirimo ibyo kwangwa n’ubuyobozi bw’ibanze cyangwa ibyangombwa byatinze gutangwa.
- Gushyira igitutu ku bari mu mashyaka adashyigikiye ubutegetsi, aho bamwe bavuga ko bagiye basabwa kuva mu matora cyangwa gutanga amajwi ku ishyaka CNDD-FDD mu buryo bw’ubwoba.
- Kuba ibitangazamakuru bitigenga byarabuze urubuga, cyane cyane mu gihe cy’iyamamaza, aho amajwi menshi yacicikanaga ari ay’abakandida b’ishyaka riri ku butegetsi gusa.
- Kuba abahagarariye amatora ku biro byinshi batoranyijwe mu bantu bashyigikiye ishyaka rimwe, ibintu byatumye habaho gushidikanya ku bwisanzure bw’amatora.
Ibyatangajwe n’abatavugarumwe n’ubutegetsi
Aganira n’itangazamakuru mpuzamahanga, umwe mu batavuga rumwe n’ubutegetsi wari ushyigikiye umukandida wigenga yavuze ati: “Uburyo aya matora yateguwe n’uko yagenze bigaragaza ko demokarasi itagifite aho ihagarara mu Burundi. Iyo ishyaka rimwe ryihariye inteko yose, nta murongo w’amakosa n’ubugenzuzi uba ukiriho.”
Undi muyobozi w’ishyaka ritavuga rumwe na CNDD-FDD yavuze ko “ibyavuye mu matora byari bizwi mbere y’uko abaturage bagera ku matora. Ibi birakabije kandi bigaragaza ko inzego za politiki zamaze kugirwa igikoresho cy’ishyaka rimwe.”
Impuguke mu by’amategeko na politiki ziravuga iki?
Dr. Jean-Claude N., impuguke mu by’amategeko n’imiyoborere, avuga ko “kuba inteko ishingamategeko izaba igizwe n’ishyaka rimwe bituma nta buryo bwo kugenzura imikorere ya guverinoma. Ibi bishobora gutuma ibyemezo bifatwa bidasesenguwe bihagije, cyangwa se bigafatwa hagendewe ku nyungu z’ishyaka aho kugendera ku nyungu rusange z’abaturage.”
Ubutumwa bwa CNDD-FDD nyuma y’amatora
Ishyaka CNDD-FDD ryatangaje ko rishimira intsinzi rikaba ryiyemeje gukomeza kuyobora igihugu mu mahoro n’iterambere. Umuvugizi waryo yavuze ko “intsinzi yabonetse kubera ibikorwa remezo n’iterambere ryagezweho mu myaka yashize, ndetse no ku bw’imiyoborere myiza iri mu gihugu.”
Icyifuzo cy’abaturage: Demokarasi ifunguye kandi irimo uruvugiro
Abaturage bamwe baganiriye na Igicumbinews.co.rw bagaragaje impungenge ku isura y’inteko nshya. Umwe yagize ati: “Nubwo ushobora kuba utavuga rumwe n’ubutegetsi, uburenganzira bwo gutorwa cyangwa gutora uwo ushaka ni ingenzi. Iyo ubonye inteko igizwe n’ishyaka rimwe, wibaza niba amajwi y’abaturage koko yarubahirijwe.”
Amatora y’Abadepite ya 2025 yatumye ishyaka CNDD-FDD rikomeza kugaragaza ko rifite imbaraga zikomeye muri politiki y’u Burundi. Ariko kandi, inyuma y’iyo ntsinzi hibazwa byinshi ku miterere ya demokarasi, ubwisanzure bw’itangazamakuru, n’uburenganzira bw’abatavuga rumwe n’ubutegetsi. Icyizere cy’abaturage cyerekejwe ku hazaza, hibazwa niba koko ijwi ryabo ryarumviswe mu buryo bwuzuye.