ICC yatangije Isuzuma ry’ibanze rigamije gukurikirana abishe abaturage nyuma y’Amatora muri Tanzania

Screenshot_20251105-211236

Urukiko mpuzamahanga mpanabyaha (ICC) rwatangije isuzuma ry’ibanze ku byabaye muri Tanzania nyuma y’amatora yabaye ku wa 29 Ukwakira 2025, aho habarurwa abantu benshi bishwe cyangwa bagakomereka mu mvururu z’amatora. Aya makuru yemejwe n’inzego zitandukanye zirimo amashyaka atavuga rumwe na Leta, imiryango iharanira uburenganzira bwa muntu n’abahagarariye ibihugu by’amahanga, bose bakomeje gusaba ko hakorwa iperereza ryimbitse ku byaha bivugwa ko byakozwe n’inzego z’umutekano.

Isuzuma ryatangijwe na ICC ririmo gusuzuma niba koko habayeho ibikorwa by’ubwicanyi cyangwa gukoresha imbaraga z’umurengera byakozwe n’abashinzwe umutekano nyuma y’uko Komisiyo y’amatora ya Tanzania itangaje intsinzi y’ishyaka riri ku butegetsi. Ibyo byakurikiwe n’imyigaragambyo ikomeye mu mijyi itandukanye nka Dar es Salaam, Arusha na Mwanza, aho abaturage benshi barimo abashyigikiye ishyaka CHADEMA bavugaga ko amatora yabayemo uburiganya bukomeye.

Ishyaka CHADEMA ryatangaje ko ryandikiye ICC ndetse n’Umuryango w’Abibumbye (UN) risaba ko hakorwa iperereza mpuzamahanga ku bikorwa byo kurasa ku baturage batari bafite intwaro no gufata ku ngufu abakobwa n’abagore bari mu myigaragambyo. Abayobozi b’iri shyaka bavuze ko abantu barenga 700 bashobora kuba barishwe, abandi benshi bagafatwa ku ngufu cyangwa bagafungwa mu buryo bunyuranyije n’amategeko. Ibi byatumye amahanga atangira kugaragaza impungenge, cyane cyane nyuma y’uko ibinyamakuru bikomeye nka The Guardian na Reuters byasohoye raporo zigaragaza amashusho n’ubuhamya by’ababonye ibyabaye.

Umuvugizi w’Ibiro by’Umucamanza Mukuru wa ICC yabwiye itangazamakuru ko uru rukiko “ruri gusuzuma amakuru y’ibanze kugira ngo harebwe niba ibyo byaha bivugwa bishobora kugwa mu bubasha bwa ICC.” Yongeyeho ko “niba isuzuma ry’ibanze ryerekanye ibimenyetso bifatika, hazakurikiraho iperereza ryemewe n’amategeko.” Ibi bivuze ko, n’ubwo hatarafatwa icyemezo cyo gufungura iperereza ku mugaragaro, ICC iri gutangira gukusanya amakuru n’ibimenyetso bishobora kwerekana uruhare rw’inzego za Leta cyangwa izindi mpande muri ubwo bwicanyi.

Ku rundi ruhande, Guverinoma ya Tanzania iracyahakana ko habayeho ubwicanyi bukozwe n’inzego zayo, ivuga ko abishwe bari bariganye mu bikorwa by’ubugizi bwa nabi byari bigamije guhungabanya umutekano w’igihugu. Minisiteri ishinzwe umutekano yatangaje ko “icyo Leta yakoze ari ugusigasira ituze no kurinda abaturage”, inasaba abanyamakuru n’imiryango mpuzamahanga “kutagendera ku bihuha byakwirakwijwe n’abanyapolitiki batishimiye ibyavuye mu matora.”

N’ubwo bimeze bityo, imiryango iharanira uburenganzira bwa muntu nka Amnesty International na Human Rights Watch iravuga ko hari ibimenyetso byinshi bigaragaza ko ingabo z’igihugu n’abapolisi bakoze ibikorwa byo gukoresha imbaraga z’umurengera ku baturage. Izo raporo zivuga ko hari imirambo yagiye ijugunywa mu mazi cyangwa mu mashyamba kugira ngo ihishwe, ndetse ko abashakaga gutanga amakuru kuri ibi byaha bagiye bahohoterwa.

Isuzuma rya ICC ryatangijwe muri iki gihe ritangiza urundi rugamba rukomeye ku bijyanye n’imiyoborere n’amahame ya demokarasi muri Afurika y’Uburasirazuba. Abasesenguzi bavuga ko iri perereza ryaba intangiriro yo gusuzuma uburyo ibihugu bikoresha imbaraga mu gihe cy’amatora, n’uko bishobora kubazwa mu rwego mpuzamahanga. Hari kandi impungenge z’uko iri suzuma rishobora kongera umwuka mubi hagati ya Leta ya Tanzania n’amahanga, cyane cyane mu gihe ishyaka riri ku butegetsi ryaba ritishimiye ko ICC yivanga mu bibazo by’imbere mu gihugu.

Mu gihe hataramenyekana igihe isuzuma rya ICC rizamara, hari icyizere ko ibi bishobora gufasha guha ijambo imiryango yabuze abayo no gutuma ubuyobozi bwa Tanzania bukora iperereza ryigenga. Abaturage benshi bavuga ko icy’ingenzi atari uguhana abakoze ibyaha gusa, ahubwo ari no gushimangira ko uburenganzira bwa muntu bugomba kubahirizwa no mu gihe cy’amatora, igihe akenshi igihugu kiba kigeragezwa n’amarangamutima ya politiki.